Türkmen Helsinki gaznasynyň nyşany

Adam hukuklary boýunça Türkmen Helsinki Fond

Turkmenistan

Myhmançylykda gowy. Türkiýe bilen wizasyz rejimiň ýatyrylmagy sosial partlamalara sebäp bolup biler.

Myhmançylykda gowy. Türkiýe bilen wizasyz rejimiň ýatyrylmagy sosial partlamalara sebäp bolup biler.

Türkiýe, türkmen häkimiýetleriniň haýyşy boýunça Türkmenistan bilen wizasyz rejimi ýatyrdy. Türkmenistanyň Daşary işler ministrligi bu karary “raýatlarynyň Türkiýede galmagynyň düzgünlerini gowulandyrmak we yzygiderli galmak islegi” bilen düşündirdi. Şeýle-de bolsa, hakykatda muňa ilatyň köpçülikleýin göçmegi we daşary ýurtly türkmen raýatlarynyň oppozisiýa çykyşlarynyň täsiri bolup biler. “Hronika Türkmenistan” Türkiýede ýaşaýan adam hukuklaryny goraýjy oppozisionerlerden we türkmen aktiwistlerinden hereketleriniň wiza düzgüniniň girizilmegine nähili täsir edendigini, Türkiýede ýaşaýan türkmen raýatlarynyň durmuşynyň üýtgemegine, kimleriň ýurtdan çykyp biljekdigine we girdejisi zähmet migrantlaryna bagly maşgalalaryň durmuşyna nähili täsiri boljakdygy barada sorady.

2007-nji ýyldan bäri Türkmenistanyň raýatlary syýahatçylyk maksatly wizasyz 30 güne çenli Türkiýede bolup bilýärdiler. Şeýle-de bolsa, 2022-nji ýylyň 3-nji sentýabrynda Türkmenistanyň Daşary işler ministrligi raýatlary üçin wiza düzgünini girizmek haýyşy bilen Türkiýäniň ýolbaşçylaryna ýüz tutdy. 13-nji sentýabrda bolsa wiza girizmek baradaky karara Türkiýäniň prezidenti Rejep Taýyp Erdogan gol çekdi.

Emma bularyň hemmesi has öňräkden başlandy. Ynsan hukuklary boýunça Türkmen inisiatiwasynyň (YHTI) başlygy Farid Tuhbatullin maý aýynda türkmen tarapynyň Türkmen raýatlary üçin wiza girizmek barada gepleşik geçirmäge synanyşýandygy barada maglumat alandygyny ýatlaýar. -1-nji iýulda, Aşgabatda, Türkiýäniň wise-prezidenti Fuat Oktaý, Prezident Serdar Berdimuhamedow bilen bolan duşuşygynda Ankaranyň hiç kimi çäklendirmek islemeýändigini, sebäbi "tutuş türk dilli dünýä Türkiýä erkin, wizasyz gelýär" diýdi. Şeýle-de bolsa, ahyrynda türkler boýun egdiler we türkmen hökümeti ýol tapdy. Görnüşinden, gepleşikler dürli kanallar arkaly geçirildi, sebäbi iýun aýynda Gateway International kompaniýasy Aşgabatda hasaba alyndy, bu kompanýa türk wizasyny almak üçin hyzmatlar berer-diýip, hukuk goraýjy aýdýar.

Türkiýede ýaşaýan türkmen aktiwisti Atamyrad Saparow : "Ankaranyň bu hereketi, Erdoganyň türk dilli ýurtlary birleşdirmek niýetini göz öňünde tutup, köpleri geň galdyrýar" -diýdi .

Onuň sözlerine görä, munuň iki sebäbi bolup biler. Birinjiden, Türkiýede soňky ýyllarda ýerli ilatyň duýgudaşlygy bolmadyk daşary ýurtlularyň köpüsi ýygnandy. Mysal üçin, ýurda migrantlaryň we bosgunlaryň gelmegi sebäpli kärende jaýlary birden ýokarlandy we eýýäm iş ýetmezçiligi bar. Saparow bu meselede soňky aýlarda türk häkimiýetleriniň bikanun immigrantlary işjeň deportasiýa edýändigini we täze işçi migrantlarynyň mümkin boldugyça çäklendirilýändigini aýtdy.

Aktiwist: "Aslynda, Aşgabat wiza düzgünini girizmek üçin zerur pursatda Ankara ýüzlendi". Ikinji sebäp hökmünde, Türkiýäniň ret edip bilmeýän wiza rejiminiň üýtgemeginiň deregine Aşgabatyň import we eksport meselesinde oňat teklip hödürleýändigini aýdýar.

Türkiýede ýaşaýan başga bir türkmen aktiwisti Ahmet Rahmanowyň pikiriçe , Ankara Türkmenistany strategiki hyzmatdaş hökmünde görýär we häzirki hökümeti bilen hyzmatdaşlykdan başga çäräni görmeýänligi sebäpli, Türkmen hökümeti bilen duşuşmaga razy boldy.

Türkmen Helsinki gaznasynyň ( THF ) başlygy Täjigul Begmedowa: "El eli ýuwar " prinsipi şu ýerde aýdyňdyr "-diýdi . - Uly telekeçilik barada aýdylanda, diňe bir Türkiýe Türkmenistanyň öňdebaryjylygyna eýermeýär. Şeýle güýçler üçin adamlar diňe bizar ediji päsgelçilikdir.

Protestlere jogap hökmünde wiza

Wiza düzgüniniň girizilmeginiň esasy sebäplerinden biri daşary ýurtlarda ýaşaýan türkmen raýatlarynyň işjeň garşylyklary bolup biler. Bu, esasanam, aktiwistleri ýygnanyşyklara gidýän we sosial ulgamlarda gürleýän iri türkmen diasporasynyň ýaşaýan Türkiýä degişlidir. Aýratynam 2020-nji ýylda işjeňdirler. Bu çäre, häkimiýetleriň boýun egmedik koronawirus pandemiýasy we aprel aýynda Lebap welaýatyna düşen iň güýçli tupan, netijede onlarça ýaşaýjy öýsüz-öwzarsyz galdy we resmi ölenleriň sany entek belli däl. Pandemiýada ýa-da adatdan daşary ýagdaýlarda häkimiýetler öz ilatyna kömek etmedi.

2020-2021-nji ýyllarda aktiwistler öz ýurtlarynda bolup geçýän wakalary dünýä habar berip, yzygiderli protest geçirdiler. Deportasiýa howpy ýa-da urulmak howpy olary dymdyryp bilmedi. 21-nji iýunda türkmen aktiwistleri Türkiýäniň Baş prokuraturasyna häzirki we öňki ýokary derejeli sekiz türkmeniň garşysyna kazyýet işi açdylar we Stambul kazyýetiniň öňünde ýöriş geçirdiler .

- Hereketlerimiziň, Türkmenistanyň häkimiýetleriniň şeýle ädim ätmegine sebäp bolup biljekdigini aradan aýyrmaýaryn, sebäbi türkmen halkynyň nägilelik ýagdaýynyň çynlakaý görnüşe geçip başlandygyny gördüler. Mundan başga-da, her gezek täze öwrümler gazandylar - diýip, Ahmed Rahmanow aýdýar. - Şeýle duýgularyň ýaýramagynyň öňüni almak üçin öz ilatyny izolirlemek üçin çäre görüp başladylar. Emma bu çäreler ýeterlikmi? Meniň pikirimçe munuň tersine, bu diňe ýurtdaky dartgynly ýagdaýy hasam güýçlendirer. Hökümet tarapyndan ilatyň käbir hukuklarda çäklendirilmegi bilen baglanyşykly soňky edilen hereketleriň hemmesi diýen ýaly ýalňyş we diňe raýatlaryň gahar-gazabyna sebäp bolýar.

Rahmanow, aktiwistleriň garşylygy bolmazdan, Türkmenistanyň raýatlarynyň ýagdaýynyň hasam erbetleşjekdigini, sebäbi “hökümet hemişe boýun egmegini we ilatyna garşy dymmagyny ulanýandygyny” aýtdy.

"Aktiwistler öz hukuklaryny talap edip başlanda, türkmen häkimiýetleriniň tikenine öwrüldi" -diýdi Atamyrat Saparow.

Farid Tuhbatullin, protestlerden has öň türkmen tarapynyň raýatlaryň ýurtdan çykmagyna päsgelçilik döredendigini belleýär: goşunda gulluk eden ýigitler ýurtdan çykyp bilmeýärdi; 35 ýaşa ýetmedik aýallara äri ýa-da ene-atalary ýoldaş bolmazdan syýahat etmäge rugsat berilmedi; müňlerçe at bar bolan "daşary ýurda syýahat etmäge rugsat berilmedik adamlaryň gara sanawlary" hem düzüldi.

- Protest çäreleriniň başlamagy ýapyk rejimi berkitmek üçin itergi boldy. Pandemiýa çökgünliginden soň Türkiýe we beýleki ýurtlar bilen yzygiderli uçuşlary dowam etdirmekden ýüz öwürmek hem bu ädimleriň biridir,- adam hukuklaryny goraýjy ynanýar.

THF-nyň başlygy Täjigul Begmedowa wizasyz rejimiň ýatyrylmagy, hukuk goraýjy aktiwistiň pikiriçe, adaty ulanylýan türkmen rejimi tarapyndan "nurbatlary berkitmek" üçin ýene bir çäre. "Stalin ýörelgesi"- adam ýok, mesele ýok.

Begmedowa: "Häkimiýetler türkmenleriň daşary ýurda näçe az gitse, rejimi tankytlaýanlaryň az boljakdygyna ynanýar" -diýdi. - Daşary ýurtlarda raýatlarymyz internete mugt girip biljekdigini görýärler, islendik administratiw mesele üçin onlaýn ýüz tutup bilerler we ony medeniyetli çözüp bilerler. Türkmenistanda bolşy ýaly, islendik meseläni çözmekde, hatda ownuk bir meselede-de bir raýat, işgärleriň ukypsyzlygy we korrupsiýa bilen ýüzbe-ýüz bolýar we ahyrynda yzarlanmalar bilen haýbat atýar, 9 ýyla höküm edilen doktor Hursanaý Ismatullaýewanyňky ýaly, 4 ýyl azatlykdan mahrum edilen aktiwist Murat Duşemow , habarçy Nurgeldi Halykow 4 ýyl azatlykdan mahrum edildi we 6 ýyl azatlykdan mahrum edilen aklawçy Pygamberdy Allaberdiýew .

Bikanun immigrantlar we korrupsiýanyň köpelmegi.

Türkiýäniň Döwlet Migrasiýa Gullugynyň habaryna görä, 1-nji sentýabrda Türkmenistanyň takmynan 230 000 raýaty bu ýurtda hemişelik ýaşaýar . Şeýle-de bolsa, bu san birnäçe esse köp bolup biler, sebäbi ýurtda bikanun türkmen immigrantlary köp. Geçen ýylyň noýabr aýyna çenli Türkiýede 120 000 töweregi ýaşamak üçin rugsatnamasy bolan türkmen raýaty bar – 119 445 adam ýaşamak üçin rugsatnamasy bolan ýa-da adamlaryň umumy sanynyň 9,8%. Has köp - diňe Yragyň raýatlary.

Bu sanlar migrasiýanyň gerimini görkezýär, şonuň üçin wizalar diňe bir başgaça pikirlenýänleri basyp ýatyrmak üçin däl, eýsem ýurduň içindäki ilaty saklamak üçinem zerur.

Bu soraga jogap bermek aňsat: wizalaryň girizilmegi Türkmenistanda we Türkiýede raýatlaryň özüni alyp barşyna nähili täsir eder? Öňküleriň haýsydyr bir ýol bilen gitmäge synanyşjakdygy äşgär, ikinjisi bolsa öz watanyna dolanmagyň ähmiýeti barada pikir eder.

Atamyrat Saparow, Aşgabat Ankara çemeleşip bilen bolsa, Aşgabatdaky türk ilçihanasy bilen gepleşik geçirmek kyn bolmajakdygyny belleýär.

-Türkmen häkimiýetleri, türk ilçihanasynyň kölegesinde galyp, wiza berilmegine gönüden-göni täsir eder. Iň esasy zat, wiza berilmegine ret edilenleriň arz etjek adamy bolmaz.- aktiwist aýdýar.

YHTI-iň başlygy Farid Tuhbatulliniň pikirine görä, “Gateway International”, wiza üçin tassyklanjaklaryň sanawyny döwlet edaralary - Daşary işler ministrligi, Milli howpsuzlyk ministrligi, Migrasiýa gullugy we hatda Içeri işler ministrligi bilen hem tassyklamalydygyny tassyklaýar.

Täjigul Begmedowanyň pikiriçe, Türkiýä syýahat etmek üçin adamlar alternatiw ýollary gözlärler: okuw, iş, grin kart, daşary ýurtly bilen durmuş gurmak ýa-da garyndaşlarynyň çakylygy.

Türkiýede eýýäm ýaşaýanlar barada aýdylanda bolsa, olaryň köpüsi, Täjigul Begmedowanyň belleýşi ýaly, bikanun immigrantlar bolar:

- Daşary ýurtlarda, esasanam Türkiýede, pasportlaryň täzelenmegi bilen rejim tarapyndan emeli usulda döredilen mesele bilen ýüzbe-ýüz bolan müňlerçe raýat ýurtda bikanun galmagy saýlady. Beýlekiler bolsa Türkmenistandan gaçmak üçin eýýäm uly para töleýärler. Parahor nomenklaturanyň elinde oýnaýar. Bikanun girdeji almak üçin ýene bir mümkinçilik açyldy.

Farid Tuhbatullin wizalaryň ilaty saklap biljekdigini pikir etmeýär. COVID-19 pandemiýasy döwründe-de dünýä bilen ulag baglanyşygy bolmadyk mahaly adamlar gidip, yzyna gaýdyp bilendiklerini ýada salýar. Şol sanda jogapkär adamlara para bermegiň kömegi bilen. “Bu karar adamlary hukuk pudagyndan çykarar. Raýatlar aýlowly çykalgalary gözläp başlarlar, şol sanda bikanun serheti geçmek. Hemme zat wiza bermek we serhetden geçmek bilen baglanyşykly hyzmatlarda para sanynyň köpelmegi bilen bilelikde baglanşykly bolar "-diýdi.

Şeýle hem Ahmed Rahmanow ýurtdan gitmek isleýänleriň para tölemäge mejbur bolýandyklary bilen ylalaşýar.

-Bir tarapdan, hökümet bu ýagdaýy çäklendirme hökmünde ulanar. Başga bir tarapdan, adamlardan girdeji almak. Türkmenistany terk edip biljekleriň köpüsiniň, iň bolmanda ýurduň içindäki syýasy we jemgyýetçilik ýagdaýy üýteýänçä gaýdyp barmajakdygyna ynanýaryn "-diýdi.

- "Gutçylyk dörediň - bahany galdyryň" diýen sözleri ýatladýaryn. Her kime iş üçin daşara gitmek başartmaz. Gara bazarda dollar hökman ýokarlanar. Şoňa laýyklykda ýurtda bahalar ýokarlanar. Türkiýede bikanun immigrantlar has köp bolar, sebäbi indi täze wiza almak ähtimallygyňyz ýok "diýip, aktiwist Atamyrat Saparow düşünýär.

Türkmen migrantlary üçin zähmet bazary.

Şu güýz aýyna çenli Türkiýe türkmen işçi migrantlarynyň esasy ugurlaryndan biri boldy. Wiza almak zerurlygynyň ýoklugyndan başga-da, bu hereketde iki halkyň etniki ýakynlygy bolan dilleriň meňzeşligi hem möhüm rol oýnady. Bank geçirimlerini ibermekdäki kynçylyklar sebäpli Türkiýeden Türkmenistana pul geçirimleriniň mukdary barada maglumat ýok. Şeýle-de bolsa, Türkiýedäki türkmen migrantlarynyň, şeýle hem Russiýada işleýän Merkezi Aziýa ýurtlaryndan gelen “kärdeşleriniň” aýlyklarynyň bir bölegini garyndaşlaryna yzygiderli iberýändigi belli. Türkmenistanyň ilatynyň bir böleginiň ýagdaýy, esasanam sebitlerde, Türkiýede işleýän garyndaşlarynyň pul iberişlerine bagly.

YHTI-iň başlygy Farid Tuhbatullin, Türkiýedäki inflýasiýa sebäpli we Western Union banklar bilen baglanşykly kynçylyklar daşary ýurt walýutasynyň Türkmenistana gelmeginiň eýýäm ep-esli azalandygyny aýtdy. Şeýle-de bolsa, geçirimlerden başga-da, wiza rejiminiň girizilmegi Türkmenistanda işsizligiň ösmegine çynlakaý täsir eder, ozal türk zähmet bazary sebäpli bölekleýin çözülmişdi.

Şeýle hem Ahmed Rahmanow wiza düzgüniniň ilkinji nobatda geçirimleriň we işsizligiň mukdaryna ýaramaz täsir etjekdigine ynanýar.

Onuň sözlerine görä, Türkmenistana walýutanyň gelmegi belli bir derejede dollaryň hümmetine täsir edip, ony düýpli ýokarlandyrmazlyk üçin saklady:

-Hökümet derejesinde "aýlanýan" daşary ýurt pullary, daşary ýurtlardan ýönekeý raýatlar tarapyndan iberilýän dollarlardan tapawutlylykda raýatlaryň eline düşmeýär diýen ýaly.

Şeýle hem Türkiýe Türkmenistanda işsizlik meselesini çözmäge kömek etdi. Ýöne mundan soň näme bolar, hatda häzirem bir milliondan gowrak raýat daşary ýurtda işlese-de, bu mesele Türkmenistanyň içinde henizem bar! – diýip, Rahmanow belleýär.

“Soňky döwürde Türkmenistan hökümetiniň ädýän ädimleriniň hemmesi diýen ýaly ýalňyş we hökmany suratda sosial partlama sebäp bolar. Napoleonyň aýdyşy ýaly: “Süngüler bilen islendik zady edip bilersiňiz; Diňe olaryň üstünde oturyp bilmersiň "-diýdi. Hawa, adamlary wagtlaýyn gorkuzyp bilersiňiz. Emma wagtyň geçmegi bilen gorky ýigrenje öwrülýär. Meşhur ýigrenç gözegçilikden çykan badyna günäkärleri ençeme ýyllap görgi we zalymlyk üçin ýok eder diýip, aktiwist sözüni jemledi.

Wagtlaýyn hemişelik

Türkmenistanyň Daşary işler ministrligi wizalaryň ýatyrylmagynyň wagtlaýyn boljakdygyny öňe sürýär, ýöne türkmen raýatlarynyň Türkiýede galmagynyň düzgünleriniň eýýäm ýeterlikdigini ýa-daentek ýeterlik däldigini kesgitleme mümkinçiligini bellemedi.

Türk dilli dünýäniň merkezi bolmaga çalyşýan Türkiýäniň, türkmen raýatlaryna çäklendirmeleriň girizilmegine garşy çykandygy äşgärdir. Türkmenistanyň Daşary işler ministrliginiň türk häkimiýetlerine aç-açan ýüzlenmegi, ikinjisiniň bu karardan daşlaşmak we teklibiň Ankaradan däldigini görkezmek islegi hökmünde düşündirilip bilner.

Ankara haýsy şertlerde Aşgabat bilen duşuşmaga razydygy entek belli däl, ýöne munuň üçin köp tagalla eden türkmen tarapy raýatlary üçin wizasyz rejimiň yzyna gaýtarylmagyny ýakyn wagtda sorap bilmez.

Kira Kramer.

Hronika Türkmenistan .

Iň soňky habarlar

Azatlyk Radiosy: Salam, Dogan!:‘Eşik düzgüniniň’ zenanlary tabynlyga, dar galyba salýandygy aýdylýar
Azatlyk Radiosy: Salam, Dogan!:‘Eşik düzgüniniň’ zenanlary tabynlyga, dar galyba salýandygy aýdylýar
Azatlyk Radiosy: Salam, Dogan!: ‘Eşik düzgüniniň’ zenanlary tabynlyga, dar galyba salýandygy aýdylýar
Azatlyk Radiosy: Salam, Dogan!: ‘Eşik düzgüniniň’ zenanlary tabynlyga, dar galyba salýandygy...
Azatlyk Radiosy: Ýitirim etmek, adam öldürmek, sürgün etmek. Türkiýe Merkezi Aziýaly aktiwistler üçin, howply ýere öwrüldi
Azatlyk Radiosy: Ýitirim etmek, adam öldürmek, sürgün etmek. Türkiýe Merkezi Aziýaly aktiwistler...
Династической автократии Туркменистана 2 года/Arkadagly Serdaryň režimine 2 ýyl.
Династической автократии Туркменистана 2 года/Arkadagly Serdaryň režimine 2 ýyl.
О, Аллах, сохрани нас от депортации!/Eý Allam, halal zähmet diýp geldik, deportdan öziň gora!
О, Аллах, сохрани нас от депортации!/Eý Allam, halal zähmet diýp geldik, deportdan öziň gora!